Zespół nadpobudliwości psychoruchowej – ADHD
czwartek, 13 października 2022
:: Konsultacje i terapia online- umów najbliższy termin >
ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder), znany też jako zespół hiperkinetyczny, należy do zaburzeń zachowania i emocji rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym. Osoba z ADHD, zmaga się z problemami z zachowaniem norm społecznych oraz poszanowaniem praw innych osób.
Szacuje się, że ADHD dotyka od 3% do 8% dzieci w wieku od 7 do 13 roku życia. W Polsce jest to około 80 tysięcy dzieci.
Najczęściej diagnoza stawiana jest w okresie rozpoczęcia nauki w szkole. Jednak objawy pojawiają się wcześniej, bo już we wczesnym dzieciństwie.
Ze statystyk wynika, ze częściej zaburzenie to dotyka chłopców niż dziewczynki i stosunek ten to 4:1.
Jakie są przyczyny występowania ADHD?
Ważnymi czynnikami warunkującymi pojawienie się ADHD są czynniki biologiczne, takie jak predyspozycje genetyczne, a konkretnie gen kodujący receptor D4 i D5 oraz zmniejszona aktywność dopaminy w strukturach mezolimbicznych i korowych oraz osłabione procesy hamowania neuronalnego.
Innymi czynnikami mającymi wpływ na rozwój zaburzenia mogą być urazy w okresie prenatalnym czy niska waga urodzeniowa, ale i niedotlenienie dziecka podczas porodu.
Kolejne przyczyny z grupy biologicznych czynników, to zatrucie metalami ciężkimi czy uszkodzenie centralnego układu nerwowego. A dodatkowo palenie papierosów przez kobiety w ciąży czy zażywanie substancji psychoaktywnych czy picie alkoholu, a w konsekwencji wystąpienie zespołu FAS u dziecka.
Ważne też mogą okazać się zaniedbania w postaci braku pomocy w nauce czy odrabianiu lekcji.
Jednym z istotnych czynników jest również nieprawidłowe odżywianie, zawierające dużą ilość konserwantów, węglowodanów czy sztucznych barwników.
Symptomy ADHD
Zaburzenia uwagi i koncentracji powodujące trudności w słuchaniu innych, w koncentracji w czasie lekcji, czy deficytów dbałości o szczegóły. Ale też zapominanie o różnych rzeczach, trudności organizacyjne, roztargnienie. Błędy wynikające z deficytów uwagi i rozkojarzenia. Niemożność utrzymania uwagi na rzeczach mało interesujących.
Trudność w wywiązywaniu się z obowiązków, ciągłe odkładanie na później. Może pojawiać się również gubienie przedmiotów. Unikanie czynności wymagających dużego zaangażowania i długiego utrzymywania koncentracji uwagi. Sprawia wrażenie jakby nie słuchało.
Porywczość, impulsywność dziecka. Brak cierpliwości, przeszkadzanie innym oraz ciągłe dążenie do ściągania uwagi na siebie. Odpowiadanie na pytania, którego nie skończono zadawać, albo wyrażanie emocji i myśli bez refleksji, czy to odpowiedni czas i miejsce do tego. A w czasie zabaw w grupie występuje duża trudność czy wręcz brak możliwości aby cierpliwie poczekać na swoją kolej.
Nieustanne bycie w ruchu, bywa że bezcelowym. Dziecko kiedy przez dłuższy czas musi pozostać w jednym miejscu zaczyna się wiercić, bawić, wyłącza się z aktywności. Ma trudności w powstrzymaniu się od mówienia. Zdarzają się trudności w dostosowaniu zachowania do okoliczności, dlatego często zachowanie takiego dziecka jest niewłaściwe. Ma trudność w pozostawaniu w ciszy.
Zachowania dziecka mogące wskazywać na ADHD:
- stale wierci się na krześle, macha rękami i nogami,
- nie chce kłaść się spać,
- szybko ulega zdenerwowaniu,
- dokucza i zaczepia rówieśników,
- często przerywa lub przeszkadza innym,
- nieumyślnie psuje zabawki,
- nie potrafi skoncentrować się na jednej czynności,
- nie pamięta szczegółów,
- często gubi lub zapomina rzeczy.
Diagnoza ADHD
Diagnoza w kierunku zespołu nadpobudliwości psychoruchowej wieloetapowa diagnoza, w której biorą udział: psychiatra, psycholog-diagnosta.
Cała diagnoza składa się z:
1. Wywiadu klinicznego z psychologiem diagnostą.
2. Diagnozy za pomocą testów, np. MMPI2, test neuropsychologiczny MOXO.
A następnie opcjonalnie spotkanie podczas, którego omawiane są wyniki i diagnoza oraz omówienie procesu terapii i leczenia oraz wystawienie opinii.
Podczas procesu diagnostycznego bardzo ważne jest wykluczenie innych chorób czy zaburzeń psychicznych, zwłaszcza tych, które mogą objawiać się podobnie do ADHD. Istotne jest aby wykluczyć: zaburzenia lękowe, problemy adaptacyjne, zaburzenia zachowania, upośledzenie umysłowe, chorobę afektywną dwubiegunową, nerwicę natręctw, kłopoty w opanowaniu umiejętności szkolnych.
Badacze twierdzą, że u niemal 70% osób cierpiących na ADHD współistnieje przynajmniej jedno zaburzenie czy choroba na tle psychicznym. Najczęściej dysleksja, zaburzenia zachowania lub zaburzenia lękowe.
Bardzo ważne aby w procesie diagnozy wykluczyć objawy neurologiczne czy somatyczne, takie jak: skutki uboczne niektórych leków, zaburzenia wzroku, zaburzenia słuchu, padaczkę, zatrucie ołowiem, schorzenia tarczycy, stosowanie substancji psychoaktywnych (np. dopalacze, narkotyki).
Leczenie i terapia w ADHD
Leczenie powinno składać się z: terapii dziecka w grupie rówieśniczej, zajęcia psychoedukacyjne dla rodziców, terapia rodzinna oraz leczenie farmakologiczne.
Leczenie farmakologiczne, to przede wszystkim leki psychostymulujące (np. metylofenidat, chlorowodorek atomoksetyny). Lek ten działa uspokajająco ale poprawia koncentrację uwagi. Zdarza się, że podawane są antydepresanty, a u dzieci przejawiających zachowania agresywne haloperidol.
Bardzo ważna jest praca psychoterapeutyczna z dzieckiem z ADHD. Plan dnia dziecka powinien być bardzo uporządkowany i dziecko powinno dostawać krótkie zadania do wykonania.
Stosuje się też inne metody, jako uzupełnienie, np. terapia rodzinna, czy trening radzenia sobie z agresją, ale też indywidualna terapia dziecka, ale też integracja sensoryczna, która poprawia koordynację ruchową i pomaga redukować zaburzenia koncentracji uwagi, przez co korzystnie wpływa na naukę niwelując trudności szkolne, albo przynajmniej je zmniejszając. Użyteczne może być również stosowanie kołdry obciążeniowej.
Schemat terapii jest ustalany indywidualnie dla każdego, przy uwzględnieniu wieku, stanu zdrowia i rodzaj występujących objawów.
ADHD u dorosłych?
Teoretycznie ADHD dotyczy głównie dzieci i młodzieży, ale bywa że objawy nadpobudliwości psychoruchowej utrzymują się również w dorosłości. I jeśli zaburzenie było prawidłowo zdiagnozowane w dzieciństwie, to nie jest to duży problem, bo to oznacza, że było leczone.
Kiedy jednak trafia jako dorosła osoba może pojawić się trudność w diagnozie, zdarza się że dorośli są diagnozowani niewłaściwie, a co się z tym wiąże również niewłaściwie leczeni.
Objawy ADHD u dorosłych
Bywa, że trudno czasem odróżnić ADHD od objawów lęku uogólnionego czy zaburzeń depresyjnych. Bardzo ważne są informacje o tym jak dana osoba funkcjonowała w dzieciństwie, a te informacje nie zawsze są rzetelne, albo nie ma do tej wiedzy dostępu.
Dużą przeszkodą jest również to, że niektórzy nie mają świadomości swojej nadpobudliwości.
Zdarza się, że są brani za leniwych, pechowców czy nieudaczników, o czym sami są często przekonani.
Brytyjskie Towarzystwo Psychofarmakologii proponuje taką listę objawów ADHD u dorosłych:
- Nieuważność dotycząca szczegółów, brak koncentracji uwagi.
- Trudność z utrzymaniem uwagi na zadaniach lub czynnościach, które są nużące.
- Trudności ze słuchaniem.
- Trudności z postępowaniem wg instrukcji.
- Rozpoczynanie wielu czynności naraz i problem z ich zakończeniem.
- Słabe zdolności organizacyjne.
- Gubienie przedmiotów lub pozostawianie ich nie na swoim miejscu.
- Zapominanie o różnych codziennych sprawach.
- Trudność w usiedzeniu na jednym miejscu.
- Trudności z zachowaniem ciszy i zabieranie głosu bez oczekiwania na swoją kolej.
- Słabe poczucie reguł i czasu w trakcie rozmowy.
- Przerywanie i przeszkadzanie innym.
- Drażliwość, niecierpliwość.
- Zmienność nastrojów, porywczość.
- Słaba tolerancja na stres.
- Impulsywność i podejmowanie ryzykownego zachowania.
Diagnoza ADHD u dorosłych
Aby można było rozpoznać ADHD u osoby dorosłej konieczne jest spełnienie warunków, jednym z nich jest potwierdzenie występowania objawów w dzieciństwie. Zdarza się jednak, że objawy pojawiają się dopiero w dorosłości.
Badacze uważają, że możliwe jest iż objawy istnieją cały czas, ale ich wpływ na zaburzenie funkcjonowania, pojawiać się może w ważnych, trudnych momentach życia, jak np. nowa praca, duże zmiany życiowe. Wpływ na funkcjonowanie zaburzenia w więcej niż jednej dziedzinie życia jest istotnym celem oceny podczas diagnozy ADHD.
Życie zawodowe i społeczne, a ADHD
Trudności w funkcjonowaniu społecznym znacząco wpływają na poczucie jakości życia. Co bierze się przede wszystkim z trudności lub niemożności utrzymania trwałych i satysfakcjonujących relacji. Gwałtowne reakcje, wybuchowość czy gadatliwość, wynikająca z impulsywności w ADHD ma znaczący wpływ na to jak osoba z ADHD jest odbierana, a kontakt z nią jest po prostu trudny.
Osoby dorosłe doświadczające ADHD charakteryzują się nieprzemyślanym nawiązywaniem relacji, co oznacza, że wchodzą w przypadkowe związki a potem nagle je kończą. Podczas rozmów osoba wyłącza się i sprawia wrażenie jakby nie słuchała, co może zostać odebrane jako ignorowanie czy po prostu arogancję z jego strony.
Te wszystkie objawy wiążą się z tym, że osoby z ADHD mają niewielu przyjaciół, i zdarza się że czują się osamotnieni. I o ile nie jest łatwo na co dzień funkcjonować z osobą doświadczającą ADHD, to warto zdać sobie sprawę z tego, że dla tego osoby też jest to uciążliwe, a zachowania nie wynikają ze złośliwości, czy złej woli, zwyczajnie, a jedynie z zaburzenia. Bardzo często osoba z ADHD doświadcza poczucia winy, a co za tym idzie negatywnych myśli na swój temat. Dlatego, tak ważne jest wsparcie bliskich, które znacząco ułatwia przetrwanie.
Warto również pamiętać o tym, że osoba dorosła z ADHD to potencjalny rodzic dziecka z ADHD. Ale może się okazać, że dzięki własnym doświadczeniom takiemu rodzicowi będzie łatwiej zrozumieć swoje dziecko i lepiej z nim funkcjonować. Taki rodzić będzie w stanie znaleźć możliwość wsparcia dla dziecka, któremu może być ciężko usiedzieć w miejscu, rodzic będzie w stanie znaleźć sposób, który będzie mógł być pomocny.
Praca zawodowa czy życie zawodowe osób z nadpobudliwością psychoruchową może być kłopotliwe. Dlatego, że zwykle obowiązki są nużące i męczące, a planowanie i organizacja nie są mocną stroną osób z ADHD. A realizowanie planów bywa nierealne do wprowadzenia w życie. Konieczność dotrzymywania terminów, które bardzo często bywają zawalane, sprawia że osoby te żyją pod ogromną presją. A wśród pracodawców czy współpracowników maja opinię leniwych, niesubordynowanych czy po prostu mało efektywnych, co wpływa na możliwości znalezienia ale i utrzymania pracy.
W związku z tym, że osoby doświadczające ADHD często doświadczają również specyficznych trudności szkolnych, takich jak dysgrafia, dysortografia, dysleksja czy dyskalkulia, odnoszą mniejsze sukcesy w edukacji, niż rówieśnicy. Co sprawia, że często kończą swoją edukację wcześniej i poprzestają na niższym wykształceniu, niż ich możliwości poznawcze i intelektualne. A to wiąże się z kolei z tym, że mają mniejsze szanse na znalezienie satysfakcjonującej pracy, ale też samorealizacji czy jakichś zainteresowań, a to bardzo mocno odbija się na samoocenie.
Ale jest bardzo ważny aspekt – który sprawia, że osoby z nadpobudliwością psychoruchową, w związku z tym że inaczej odbierają i przetwarzają informacje, mogą być bardziej twórczy i kreatywni. Potrafią działać i myśleć nieszablonowo i w związku z tym nowatorsko. Mogą tworzyć nowe trendy. Dlatego bardzo ważne jest aby miały odpowiednie wsparcie, aby móc wykorzystać swój potencjał, który może przysporzyć zarówno im jak pracodawcom dużo dobrego.
