Jak się wyzwolić z błędnych schematów myślenia?
czwartek, 16 sierpnia 2012
:: Za pomocą internetowych szkoleń dowiesz się więcej o asertywności w pracy, znajdziesz metody na udany związek, a także znajdziesz motywację do tego co dla ciebie ważne. Sprawdź w jakich szkoleniach możesz wziąć udział >
Schematy zachowań to struktury poznawcze, które mają swoje źródło w schematycznych przekonaniach. A takich mamy bardzo wiele. Dotyczą niemal każdej dziedziny życia, jak praca, relacje międzyludzkie, związki partnerskie, styl życia, dobra materialne, formy spędzania czasu czy religie. Ponadto w biegiem czasu wytwarzamy nowe - im więcej doświadczeń, tym więcej nowych przekonań, czasem też rozbudowujemy lub przebudowujemy stare schematy.
Przykładowe schematy przekonań:
- jeśli jest się z kimś w stałym związku, to należy go sformalizować
- mężczyzna powinien zarabiać na życie, a kobieta zajmować się domem
- jeśli popełniam grzechy, to znaczy, że jestem złym człowiekiem
- wynajmowane mieszkanie to pieniądze wyrzucane w błoto
- staropanieństwo to wstyd
- muszę przejąć firmę po rodzicach
Zapewnie znajome Ci są również któreś z poniższych stwierdzeń:
- ryby i dzieci głosu nie mają
- szef/nauczyciel na zawsze rację
- w Londynie zawsze pada deszcz
- w Hollywood mieszkają sami atrakcyjni ludzie
- jak zdradził raz, to zdradzi kolejny
- przez żołądek do serca
- ładne kobiety są głupie,
I tak dalej. Sam możesz z miejsca wymienić co najmniej kilkanaście, a takich, którymi kierujesz się w życiu mogą być dziesiątki. Nie ma w tym nic niezwykłego, bowiem schematy, uproszczenia i stereotypy pełnią w naszym życiu określoną funkcję - mają nam ułatwiać i organizować życie.
Szufladkowanie
W jaki sposób? Ilość wiedzy która napływa do nas ze świata zewnętrznego jest tak duża, że nie jesteśmy w stanie przerobić jej poznawczo, bo zwyczajnie nie mamy czasu analizować każdej sytuacji i każdego człowieka z osobna. Z tego powodu organizujemy sobie wiedzę o rzeczach, ludziach i zjawiskach w schematy. Dzięki temu, gdy poznajemy nową osobę, zanim jeszcze nawiążemy rozmowę, nieświadomie ją „szufladkujemy" na podstawie wyglądu, czy innych cech rzucających się w oczy przy pierwszym kontakcie. Stereotypowe poglądy każą nam uważać, że mężczyzna w garniturze z okazałym zegarkiem może być biznesmenem, a wcale nie musi tak być. Podobnie przeszłe negatywne doświadczenia z poszczególnym typem ludzi może nas nastawić asekuracyjnie na przyszłość.
Zatem wszelkie schematy i uogólnienia są nam pomocne w organizacji świata, pełnią funkcję uzupełnień braków wiedzy na temat obiektów, z którymi mamy styczność. Ich zaletą jest zmniejszanie wieloznaczności sytuacji, a tym samym oszczędność czasu, który przeznaczamy na rozumienie zdarzeń i komunikatów.
Na autopilocie
Automatyzm myślenia przydaje się głównie w takich sytuacjach, które wymagają tych samych, powtarzalnych zachowań, pewnych sekwencji czynności. Wyobraźmy sobie jak by to było, gdyby kierowca samochodu za każdym razem zastanawiał się nad kolejnością: sprzęgło - jedynka - gaz - sprzęgło - drugi bieg... Nie mógłby wtedy jednocześnie prowadzić swobodnej rozmowy, czy spoglądać w lusterka, a dzięki wielokrotnemu powtórzeniu tych czynności, już o nich nie myśli.
Jednak zarówno w sytuacji prowadzenia auta, jak i każdej innej życiowej, schematyczne myślenie może nas wyprowadzić w przysłowiowe pole. Kierowca, który jedzie „na pamięć" spowoduje wypadek, a osoba, która niewłaściwie oceni drugiego człowieka straci szansę na nową, interesującą znajomość.
Dlatego warto odnaleźć w sobie schematy, według których myślimy i działamy, bowiem niektóre z nich w znacznym stopniu wpływają na jakość naszego życia. Ograniczają pole naszego widzenia, zawężając możliwości wyboru. Zechciej więc zweryfikować zasadność utartych przekonań, którymi kierujesz się każdego dnia, aby nie przegapić wartościowych ludzi i ważnych wydarzeń.
Jak się wyzwolić?
Proces wyzwalania się właśnie się zaczął. W przypadku eliminowania schematycznego myślenia, pierwszym krokiem jest uświadomienie sobie istnienia samych schematów. Przejrzyj jeszcze raz powyższe przykłady i zastanów się, czy podobne ograniczające myśli przypadkiem poważnie nie blokują Twoich działań.
Uświadomienie sobie, zaobserwowanie i uznanie ich istnienia jest też najważniejszym, co możesz zrobić. To trochę jak założenie okularów - nagle widzisz lepiej, ostrzej, dokładniej. Widzisz też to, czego nie dostrzegałeś wcześniej. Samoobserwacja to takie właśnie okulary.
Gdy już rozpoznasz, w jakich tkwisz schematach, weź każdy z osobna na warsztat i przyjrzyj mu się, odpowiadając sobie na pytania:
- na jakiej podstawie tak uważam?
- od kiedy tak sądzę?
- kto pokazał mi taki sposób myślenia/od kogo go przejąłem?
- co może być dowodem na słuszność takiego poglądu?
- jakie są (jeśli są) prawidłowe odpowiedzi? (niektóre informacje da się sprawdzić, jak np. pogodę w Londynie)
- co tak naprawdę uważam na ten temat?
Przykład
Posłużmy się przykładem. "Mężczyzna powinien zarabiać na dom, a kobieta zajmować się domem." I po kolei: dlaczego tak uważasz? Twierdzi tak Twoja rodzina, otoczenie? Taki jest model społeczny, z którego nie chcesz się wyłamać? Co może świadczyć o tym, że pogląd jest słuszny i warto się do niego stosować? Gdyby nie „powinność" zawarta w tym schemacie, nadal uważałbyś go za wartościowy drogowskaz? Co w przypadku, gdyby było na odwrót - mężczyzna i kobieta zamieniliby się rolami?
Nie da się z pewnością pozbyć wszystkich ograniczeń, ale pomocnym będzie stawianie pytań o sensowność utrzymywania danych poglądów. Wszędzie, gdzie pojawia się „muszę", „powinienem", „powinno tak być", zapala lampka ostrzegawcza. Nie zignoruj jej.
Pozdrawiam Cię serdecznie,
Magda Urbanek-Hudziak
psycholog
Nasi specjaliści
Aneta Styńska
Psychoterapeuta
Trener żywienia
Diagnostyka
Anna Jabłońska
Seksuolog
Psycholog dziecięcy
Alicja Krawczyk
Doradca zawodowy
Praktyk terapii BSF
Diagnostyka
Hanna Świerczewska
Psychotraumatolog
Psychoonkolog
Łukasz Choinkowski
Barbara Wysocka
Terapeuta SFBT
